تشخیص نطفه دار بودن شترمرغ و بی نطفگی در آن

بی نطفگی در شترمرغ از مهمترین دلایل خسارت های اقتصادی در فارم مولد شترمرغ به حساب می آید و در مطالعات مختلف تشخیص نطفه دار بودن شترمرغ، بی نطفگی در آن از 10 درصد تا 98 درصد گزارش شده است.

دلایل بی نطفگی به طور کلی به 2 دسته تقسیم می شوند: دلایلی که مربوط به ماده هاست،که عمدتا باعث ناتوانی در تخم گذاری می شود و دلایلی که مربوط به نرهاست که عواملی است که تولید اسپرم سالم را دچار مشکل می کنند.

تخم بی نطفه در یک فارم اغلب و نه همیشه به دلیل مشکلات پرندگان نر می باشد. تخم های بی نطفه به وسیله candling شناسایی می شوند، به این صورت که نور به سطح تخم تابانده می شود و عدم مشاهده سایه جنین به معنی عدم وجود نطفه تلقی می شود. Candling همچنین برای بررسی مشکلات پوسته و جنین های مرده در تخم استفاده می شود و معمولا در روزهای 7، 14، 28 و 38 انکوباسیون انجام می شود.

چنانچه بین روزهای 7 تا 10 در تخم علائمی از رشد جنینی مشاهده نشود تخم بی نطفه محسوب می گردد. عدم مشاهده رشد جنینی ممکن است با مرگ زودرس جنین (early embryonic death) اشتباه شود. پس برای اطمینان باید تخم ها باز شوند، چنانچه جنین و یا عروق خونی به صورت شناور در تخم شترمرغ دیده شد نشان دهنده مرگ زودرس جنینی است که دلایل متفاوتی دارد.

عوامل مربوط به مولدین در تشخیص نطفه دار بودن شترمرغ

عواملی وجود دارند که بر بی نطفگی موثر هستند و شامل موارد زیر است:

• سن
• بیماری های شایع در شترمرغ
• تغذیه
• رفتار جنسی
• مشکلات ساختاری دستگاه تولید مثلی نر مثل کیست های بیضه و ...
• علاوه بر این ها عوامل دیگری نیز مثل تراکم، دمای محیط و فصل نیز بر تولید موثر هستند. در دمای خیلی بالا یا پایین میزان نطفه داری و تخم نطفه دار کاهش می یابد.

مطرح شده است که بی نطفگی در شترمرغ می تواند علل ارثی داشته باشد اما هنوز ثابت نشده است، از دیگر دلایل ژنتیکی بی نطفگی می توان هم خونی (inbreeding) را نام برد.

ناباروری در شترمرغ نر و ماده و تولید تخم بی نطفه

نازایی در شترمرغ می تواند ناشی از مشکلات در پرنده نر یا ماده باشد که در ادامه به آن می پردازیم.

نازایی پرندگان نر

نازایی در پرندگان نر منجر به تولید تخمهای بدون نطفه می شود. شترمرغ نر در حدود سن 36 ماهگی به بلوغ می رسد. بیضه های مولدین بالغ در فصل تولید، چهار برابر سایز عادی می شود. استفاده از نرهای نابالغ یکی از دلایل بی نطفگی می باشد. تولید اسپرماتوزوا با کمیت و کیفیت مناسب ضامن تشکیل نطفه می باشد.

تولید اسپرم در شترمرغ تابع طول روز است، در روزهای بلند میزان تولید اسپرم افزایش یافته و در روزهای کوتاه سال کاهش می یابد. تحقیقات نشان داده استفاده از نور مصنوعی به تحریک فعالیت بیضه ها و تخم نطفه دار کمک کرده است.

هنگامی که در اوایل فصل تولید، مرغ ها تخم گذاری را شروع می کنند معمولا خروس ها از نظر تولید مثلی کاملا آماده نیستند و در نتیجه ناباروری در شترمرغ و درصد تخم بی نطفه در فارم بالا رفته و تخم نطفه دار کاهش می یابد.

عدم بالانس هورمون هایی از قبیل تستوسترون و FSH در نرها نیز می تواند در تولید اسپرم تداخل ایجاد کرده و منجر به ناباروری در شترمرغ شود. این هورمون ها همچنین باعث تغییر رنگ در ساق و اطراف گوش و رفتار پرخاشگرانه نرها در فصل تولید می شود که این رفتار پرخاشگرانه خود باعث تحریک تخمک گذاری (Ovulation) در ماده ها می شود.

از عوامل تشخیص نطفه دار بودن شترمرغ، نسبت نر به ماده در هر پن است که بر تولید نطفه موثر است.  در این زمینه تحقیقات زیادی صورت گرفته است و نتایج مختلفی نیز به دست آمده است. بعضی نسبت مناسب خروس به مرغ را 1 به 3 دانسته اند و برخی 1 به 2 .

 در مطالعه ای بر روی نمودار میزان تولید اسپرم در شترمرغ (spermiogram) مشاهده شد که پرندگان نری که یک بار درهفته انزال مصنوعی  (ejaculation) داشتند اسپرم هایی با کمیت و کیفیت بهتر تولید کرده اند. این موضوع نشان می دهد که هرچه پرنده کمتر جفت گیری کند اسپرم با کیفیت تری تولید می کند. هرچند مقالات دیگری نیز وجود دارد که نتایج متناقضی دارند.

از طرفی شترمرغ ماده دارای کیسه ذخیره اسپرم در ناحیه utero-vaginal junction است. که می تواند اسپرم را به مدت 5 تا 28 روز درخود نگه دارد، این به این معنی است که در تشخیص نطفه دار بودن شترمرغ، لزوما تعداد جفت گیری بالا ضامن تولید تخم زایا نمی باشد و کیفیت اسپرم تولید شده مهم تر است.

برخی محققین معتقدند که اصولا مقصر تولید تخم بی نطفه نرها هستند. این مساله را با تعویض نر ها بین پن های مختلف ثابت کرده اند. شترمرغ نر یک شترمرغ ماده را به عنوان شریک جنسی اصلی (major) و یک یا تعداد بیشتری شترمرغ ماده را به عنوان ماده فرعی درنظر می گیرد. آن ها توانایی جفت گیری تا 3 بار در روز را دارند.

مشاهده شده است که بعضی پرندگان ماده به بعضی نر ها اجازه جفت گیری می دهند و به سایرین خیر. در مقاله ای آورده شده است که حدود %80 جوجه های تولید شده در یک مزرعه حاصل نیمی از پرندگان نر بوده اند و %20 باقی مانده محصول نیمه دیگر نرها. باید در نظر داشت که نرها و ماده ها با هم تطابق داشته باشند و از قرار دادن نر های نابالغ یا نرهایی که رکورد مناسبی ندارند در برنامه های تولید خودداری کرد.

گاهی ممکن است پرنده نر، پرنده ماده را به دلیل وجود رنگ دانه های سیاه روی پر یا دستگاه تناسلی ابتدایی و نابالغ، به اشتباه نر شناسایی کند و از جفت گیری امتناع کند.

به منظور بالا بردن شاخص های تولید مثلی از جمله درصد نطفه و کاهش ناباروری در شترمرغ می توان تلقیح مصنوعی را پیشنهاد کرد. با اخذ اسپرم از پرندگان نر مختلف و بررسی آن می توان بهترین نر را انتخاب کرد و با تلقیح اسپرم آن به ماده ها درصد نطفه را بالا برد. شکل فیزیکی آلت تناسلی پرنده نر نیز از مواردی است که بر باروری موثر است چنانچه نقص فیزیکی در این پرندگان وجود داشته باشد پرنده در صورت تولید اسپرم های مناسب نیز قادر به تولید تخم نطفه دار نخواهد بود و منجر به بی نطفگی در شترمرغ می شود.

ناباروری در شترمرغ ماده

تعداد کل تخم تولید شده توسط یک ماده در فصل تولیدی و ثبت رکوردهای سالانه ابزار خوبی برای شناخت بهترین مرغ ها است. شترمرغ ماده روز در میان تخم می گذارد، پس از 15 تا 35 تخم (بسته به سن، کیفیت و تغذیه) پرنده ماده یک مرحله استراحت به طور متوسط 7 روزه انجام می دهد و سپس به تخم گذاری ادامه می دهد.

ناباروری در شترمرغ ماده به معنی عدم توانایی در تخم گذاری است که نسبت به عوامل قبلی ذکر شده سهم بسیار کمتری را در ناباروری بر عهده دارد. چنانچه پرنده ماده ای تخم نگذاشت باید علت آن بررسی شود و در نظر داشته باشید که این مشکل می تواند موقتی باشد و در صورت مشاهده چنین مشکلی پرنده را برای همیشه از سیکل تولید کنار نگذارید.

عوامل موثر بر باروری شترمرغ و درصد تخم نطفه دار

در ادامه به عواملی که بر باروری شترمرغ و درصد تخم های نطفه دار تاثیرگذار هستند، اشاره می شود.

عوامل تغذیه ای

سایز تخم بازتابی از وضعیت تغذیه ای پرنده ماده می باشد، همچنین وزن جوجه بعد از هچ و شانس زنده ماندن جنین تا 1 ماهگی.

کاهش انرژی و پروتئین جیره کمتر از حد استاندارد تاثیر منفی بر تولید و عملکرد دارد.

از نکات مورد توجه در تغذیه مولدین، کلسیم و روی می باشد. کلسیم برای تولید تخم نطفه دار و سالم در ماده ها و روی برای اسپرم زایی مورد نیاز هستند. از طرفی این دو عنصر برای جذب در دستگاه گوارش رقابت می کنند به این صورت که کلسیم مانع جذب روی می شود و بالعکس. از طرفی جدا کردن نرها و ماده ها امکان پذیر نیست پس باید با راهکارهایی این مشکل تخم بی نطفه را برطرف کرد که یکی از این راهکارها استفاده از مواد معدنی کمپلکس می باشد با این هدف که این عناصر از راه های دیگری جذب شوند و وارد چرخه رقابت نشوند.

جدا کردن نرها و ماده ها در فصل نگهداری نیز مطرح شده است تا نر ها با مصرف مقادیر کافی از عناصری مثل روی آمادگی بیشتری برای شروع فصل تولید داشته باشند که راهکاری عملی نیست. کمبود ویتامین A و E نیز از عوامل ناباروری در شترمرغ و بی نطفگی در شترمرغ ذکر شده اند.

ویتامین A برای حفظ بافت های پوششی بدن از جمله بیضه ها لازم است. پوسته و غشای پوسته حاوی مقادیر قابل توجهی سلنیوم هستند که برای جنین در حال رشد استفاده می شوند. سلنیوم موجود در تخم از جیره مولدین تامین می شود و برای زنده ماندن جنین حیاتی می باشد.

عوامل عفونی

بیماری های ویروسی مثل آنفولانزا و نیوکاسل می توانند در شترمرغ با ایجاد ضایعات در دستگاه تولید مثلی نر و ماده در روند تخم گذاری، تشکیل تخم و اسپرماتوژنز تداخل ایجاد کنند و باعث کاهش تولید و تخم نطفه دار، کاهش درصد نطفه، کاهش درصد هچ و ... شوند.

بیماری های مزمن مثل آسپرژیلوزیس یا سل می توانند حتی قبل از بروز علایم بالینی بر باروری اثر گذارند و موجب بالا رفتن درصد تخم بی نطفه در فارم شوند. انگل های داخلی مثل نماتودها نیز با کاهش مواد غذایی در دسترس پرنده باعث کاهش نطفه داری می شوند، همچنین حضور فیزیکی انگل در دستگاه گوارش نیز با ایجاد ناراحتی برای پرنده بر عملکرد او تاثیر منفی می گذارد.

کوکسیدیوزیس (Coccidiosis) که یک بیماری انگلی ایجاد شده توسط انگل تک یاخته کوکسیدیا می باشد از دلایل کاهش باروری شمرده شده است، از دیگر بیماری های عفونی می توان مایکوپلاسموزیس (Mycoplasmosis) را نام برد که یکی از علل ناباروری در شترمرغ است. انگل های خارجی نیز با ایجاد حساسیت و آزار پرنده و گاهی از دست دادن خون می توانند بر باروری تاثیر منفی بگذارند.

عوامل مدیریتی

تراکم بالا در مزارع پرورش شترمرغ می تواند باعث کاهش درصد نطفه و تخم نطفه دار شود. همچنین دمای خیلی بالا یا پایین نیز اثر منفی بر باروری داشته و موجب تخم بی نطفه می شود. باید استرس های محیطی را در حد امکان کاهش داد تا پرندگان کیفیت بهتری در جفت گیری و تولید اسپرم و تخمک داشته باشند.