داده های اخیر نشان می دهد که سال 2022 پنجمین سال متوالی گرم برای جهان بوده و روند گرمایش طولانی مدت سیاره را ادامه داده است. در سال 2023 دما افزایش بیشتری داشته است .

 این برای طیور چه معنایی دارد؟

 این موضوع می تواند بر سلامت، رشد و بهره وری شترمرغ تأثیر منفی بگذارد. اثرات گرمایش جهانی در سراسر جهان احساس می شود. راه های زیادی برای کاهش پیامدهای منفی استرس گرمایی وجود دارد، اما شناخت علائم قبل از برگشت ناپذیر شدن اثرات مهم است.

آب و هوا چیزی است که نمی توان آن را کنترل کرد، اما راه حل هایی برای مدیریت موثر استرس گرمایی وجود دارد، راه حل هایی که با نیازهای مزرعه دار و شترمرغ سازگار است. این اقدامات تضمین سلامت و رفاه شترمرغ ها و در نتیجه حفظ بهره وری و سودآوری آنها را در پی خواهد داشت.

تعریف استرس(stress) : واکنش سیستماتیک بدن به تنش وارده از محیط اطراف را استرس گویند.

 نقطه آسایش حرارتی comfort zone: به درجه حرارتی اطلاق می شود که شترمرغ هیچگونه انرژی را به طور مستقیم صرف گرم کردن یا خنک کردن بدن خود ننمایند و تغییری در مصرف خوراک ایجاد نشود.

استرس گرمایی ( Heat stress) : اگر به دلیل بالا بودن دمای محیط شترمرغ ها نتوانند بین حرارت تولیدی بدن و حرارت از دست رفته تعادل ایجاد نمایند گرمای تولیدی بیشتر از گرمای ازدست رفته می شود و استرس گرمایی اتفاق می افتد. هنگامی که دمای محیط از حد بالایی منطقه خنثی حرارتی فراتر می رود (برای جوجه شترمرغ حدود35 درجه سانتی گراد و پروار و مولدین حدود 40 درجه سانتی گراد) البته لازم به ذکر است که رطوبت، شدت تابش و وجود سایه بان در این امر تاثیرگذار است، پرندگان نمی توانند گرمای بدن را به خوبی تنظیم کنند و در معرض استرس گرمایی قرار می گیرند. استرس گرمایی (HS) پرندگان را به دو شکل حاد (قرار گرفتن در معرض گرما کوتاه مدت) یا مزمن (قرار گرفتن در معرض گرما طولانی مدت) تحت تأثیر قرار می دهد.

استرس گرمایی با کاهش مصرف خوراک، کاهش مصرف مواد مغذی، اختلال در ساختار روده و اختلال در سیستم ایمنی، سلامت و بهره‌وری پرندگان را به خطر می‌اندازد.  علاوه بر این، استرس گرمایی باعث مرگ و میر بالا و خسارات اقتصادی شدیدی می شود. بنابراین، استراتژی های مدیریتی و تغذیه ای برای کاهش اثرات نامطلوب استرس گرمایی در صنعت طیور ضروری است. به دلیل له له زدن آلکالوز تنفسی( به هم خوردن تعادل آنیون – کاتیون در خون) اتفاق افتاده که به همراه کاهش مصرف خوراک و کاهش جذب مواد مغذی از سطح روده ها می تواند سبب ایجاد مشکلاتی مثل فلجی (مشکلات حرکتی)، کاهش رشد، افزایش ضریب تبدیل غذایی در پایان دوره، کاهش کیفیت پوسته تخم، کاهش سطح تولید، کاهش جوجه درآوری و تلفات گردد. از آنجایی که استرس گرمایی باعث آسیب به میکروبیوتای روده شده و یکپارچگی و ساختار پرزهای روده را از بین می برد و همچنین باعث سرکوب سیستم ایمنی می شود؛ در نتیجه، هضم و جذب خوراک کاهش می یابد. این عوامل خطر شیوع آنتریت نکروتیک که یکی از مشکل سازترین بیماری های باکتریایی در شترمرغ است را افزایش می دهد.

  از علائم استرس گرمایی می توان به بی اشتهایی (در استرس گرمایی پرنده لازم است تا دمای بدن خود را کم کند. طبق نظریه thermostatic در کنترل میزان اخذ غذا، پرنده به میزانی دان مصرف می کند تا دمای بدن خود را در طیف مشخصی حفظ کند)، له له زدن(Panting)، بازکردن یا افتادگی بال ها، جمع شدن یا خوابیدن کنار دیوار، کاهش مصرف خوراک و افزایش مصرف آب (در استرس گرمایی میزان مصرف آب 2 تا 4 برابر افزایش می یابد.) و در درجه های بالاتر بی حالی اشاره کرد . شناخت و بررسی صحیح رفتار جوجه شترمرغ ها می تواند برای مقابله با استرس گرمایی بسیار کمک کننده باشد.

استرس گرمایی مزمن ممکن است منجر به آسیب دیواره روده، سندرم نشت روده(leaky gut syndrome) شود که یکپارچگی سلول های روده کاهش می یابد و جوجه شترمرغ ها بیشتر مستعد ابتلا به سالمونلا و سایر بیماری ها می شوند  و در ادامه موجب عفونت ثانویه در صورت نامناسب بودن شرایط بهداشتی، کاهش قابلیت هضم مواد مغذی و افزایش سطح سموم خون خواهد شد .

 پرزهای ملتهب روده ورود میکروارگانیسم‌های مضر به بدن و جریان خون را آسان‌تر می‌کند.

در بررسی کالبدگشایی، ضایعاتی که می توانند با استرس گرمایی مرتبط باشند عبارتند از: پرخونی مویرگ های زیر پوستی، پرخونی عضلات سینه ، گاهی پرخونی نای، کم آبی لاشه ، عضلات خشک، خون غلیظ و تیره رنگ کلیه های متورم.

اقدامات لازم جهت مقابله و پیشگیری با استرس گرمایی را می توان در دو بخش بررسی نمود که در ادامه به تشریح آن به صورت کاربردی خواهیم پرداخت:

مدیریت جیره غذایی ( آب و خوراک):

اهمیت استفاده از مواد غذایی با کیفیت و قابلیت هضم بالا و روغن (به دلیل پایین بودن حرارت افزایشی (HI)، افزایش خوش خوراکی و جبران کاهش مصرف خوراک) در شرایط استرس گرمایی اهمیتی دوچندان پیدا خواهد کرد. کاهش سطح پروتئین خام جیره، افزایش سطح  اسید های آمینه سنتتیک ( لیزین ، متیونین و ترئونین) و استفاده از چربی و کاهش کربوهیدرات های جیره ( متابولیسم چربی ها نسبت به کربوهیدرات ها انرژی کمتری نیاز دارد) نیز می تواند جزو راهکارهای علمی و عملی در این زمینه است.

پس یکی از راهکارها برای کاهش دمای بدن، کاهش اخذ دان است که این مساله بی اشتهایی در فصل گرم را توجیه می کند. در چنین شرایطی لازم است تا غلظت مواد مغذی در واحد حجم افزایش یابد تا میزان کافی از مواد مغذی به پرنده برسد و از مشکلات بعدی جلوگیری کند.

به یاد داشته باشید سطح تمامی مواد مغذی جیره بایستی با توجه به سطح انرژی جیره تنظیم گردد بنابراین توصیه می گردد در این زمینه حتما با مشورت یک متخصص تغذیه عمل شود. تحقیقات انجام گرفته در این زمینه نشان می دهد افزایش سطح ویتامین های آ، د3، ای و نیاسین می تواند در کاهش اثرات استرس گرمایی موثر باشد. همچنین افزودن ترکیباتی مانند بتائین (اسمولاتیو آلی )، آسپرین )افزایش تحمل گرما توسط جوجه)، گلوکز( تامین انرژی از دست رفته بدن)، بی کربنات سدیم یا جوش شیرین( جبران یون بی کربنات و  تا حدود ۰.۵ درصد)، کلرید پتاسیم (تامین پتاسیم وتعادل آنیون-کاتیون) و افزایش سطح عنصر روی (به دلیل نقش آنتی اکسیدانی و تاثیر مثبت بر عملکرد سیستم ایمنی بدن) در جیره غذایی می تواند موثر واقع شود. استفاده از خوراک با اندازه استاندارد (با توجه به سن شترمرغ) به دلیل هضم راحت تر، سرعت مناسب مصرف خوراک، کاهش انرژی مورد نیاز جهت دریافت غذا و حرارت افزایشی کمتر در دستگاه گوارش نیز می تواند در فصول گرم مفید واقع شود.

ویتامین سی در کنترل اثرات کورتیکواستروییدها که در استرس گرمایی آزاد می شود تاثیر زیادی دارد و باعث تقویت سیستم ایمنی می شود. استفاده از ویتامین سی در جیره های طیوری که در معرض عوامل استرس زای محیطی متعدد قرار دارند سبب بهبود عملکرد می شود. علاوه بر این موارد ویتامین سی در دفاع آنتی اکسیدانی سلولی و تولید اسپرم  نیز نقش دارد.

پروبیوتیک ها سطح کورتیکوسترون در گردش خون را کاهش می دهند، غلظت سرمی هورمون های تیروئید T3) و (T4 را افزایش می دهند، بنابراین هضم و متابولیسم را در جوجه شترمرغ های تحت استرس گرما بهبود می بخشند. همچنین پروبیوتیک ها با افزایش فعالیت آنزیم های گوارشی، کاهش فعالیت آنزیم های باکتریایی، بهبود قابلیت هضم پروتئین و کاهش تولید آمونیاک، متابولیسم و عملکرد رشد شترمرغ  را بهبود می بخشند. به صورت کلی پروبیوتیک ها اکولوژی میکروبی روده (یکدست شدن محیط میکروبی روده که مانع رشد باکتری های فرصت طلب می شود) و مورفولوژی، شرایط فیزیولوژیکی، سیستم ایمنی، و عملکرد پرندگان را در استرس گرمایی را بهبود می بخشند.

توصیه می گردد در فصول گرم از یک منبع آب با مقدار سدیم پایین و دمای مناسب ( حدود 8 تا12 درجه سانتی گراد) استفاده شود. جهت خنک کردن آب مصرفی می توان از قطعات یخ یا قرار دادن منبع آب در زیر یک سایه بان استفاده کرد. استفاده از ترکیباتی مانند ویتامین سی ( افزایش تحمل جوجه به گرما و... که قبلا توضیح داده شد) و سرکه ( حدود 1 در هزار به عنوان منبع پتاسیم) به آب می تواند مفید واقع شود. افزایش تعداد آبخوری ها و در شرایط حاد حذف جوش شیرین از جیره و اضافه کردن آن به میزان نیم گرم در لیتر از جمله راهکارهای موثر در این زمینه می باشند.

پس به منظور بازدهی بهتر خوراک توصیه می شود در فصول گرم حتما از مکمل ، کنسانتره و جیره های متناسب با فصول گرم استفاده شود.

مدیریت عوامل محیطی و تجهیزات در سالن:

از کاربردی ترین این موارد می توان به سفید کردن سقف سالن و دیوارهای آفتاب گیر( جهت منعکس کردن نور)، عایق بندی سقف و دیوارها توسط فیبر یا پشم شیشه یا چوب، درخت کاری در اطراف فارم باعث کاهش دمای فارم می شود، کاهش تراکم در واحد سطح، افزایش تهویه یا سرعت جریان هوا در سالن، استفاده از مه پاش و پد کولینگ به طور صحیح، نگه داری جوجه شترمرغ ها در سالن طی ساعات گرم روز، توزیع قسمت عمده خوراک در ساعات ابتدایی روز یا خنکی عصر، استفاده از ویتامین سی در آب صبح، فراهم نمودن توری و سایه بان در گردشگاه پرنده و... .

 استفاده از سایه بان در فصل گرم به منظور کاهش دمای گردشگاه

 فن و مه پاش در کاهش دمای محیط بسیار کمک کننده است

درپایان لازم به ذکر است که استرس گرمایی عامل بسیار مهمی در بازدهی تولید و راندمان شترمرغ است و حتما یاید اقدامات لازم به منظور پیشگیری و کاهش خطر ابتلا شترمرغ ها به این مشکل انجام شود.

 خلاصه

Heat stress has affected the performance and profitability of ostriches in hot seasons and is currently considered as one of the main environmental factors affecting the welfare of this bird. It causes an increase in mortality and ostriches that are exposed to this problem will have the risk of disease as well as reducing production efficiency. In this article, In this article, we have shared effective approaches regarding feed, water and farm management to reduce heat stress in ostriches.

 منابع

www.itpnews.com

www.poultryworld.net

www.kepro.nl

www.thepoultrysite.com

(Santos, R. et al., 2015. Quantitative histo-morphometric analysis of heat-stress-related damage in the small intestines of broiler chickens. Avian Pathology, 44(1), pp. 19-22.)

(Awad, E. et al., 2018. Growth performance, duodenal morphology and the caecal microbial population in female broiler chickens fed glycine-fortified low protein diets under heat stress conditions. British Poultry Science, 59(3), pp. 340-348.)

(Lian, P. et al., 2020. Beyond heat stress: intestinal integrity disruption and mechanism-based intervention strategies. Nutrients, Volume 12.)

(Burkholder, K. et al., 2008. Influence of stressors on normal intestinal microbiota, intestinal morphology, and susceptibility to Salmonella Enteritidis colonization in broilers. Poultry Science, Volume 87, pp. 1734-1741.)

(Quinteiro-Filho, W. et al., 2012. Acute heat stress impairs performance parameters and induces mild intestinal enteritis in broiler chickens: role of acute HPA axis activation. Journal of Animal Science.)

(Antonissen, G. et al., 2014. The Impact of Fusarium Mycotoxins on Human and Animal Host Susceptibility to Infectious Diseases. Toxins, 6(2).)

(Tsiouris, V. et al., 2018. Heat stress as predisposing factor for necrotic enteritis in broiler chicks. Avian Pathology, 47(6), pp. 616-624.)