افزایش سطح عملکرد رشد شترمرغ به عوامل مختلفی بستگی دارد که میزان مصرف خوراک از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر آن است، زیرا مقدار مصرف خوراک ارتباط مستقیمی با نرخ رشد و حفظ عملکرد این پرنده دارد.

هنگامی که میزان مصرف خوراک متعادل باشد به همان میزان ضریب تبدیل خوراک نیز متعادل و مناسب بوده و در ادامه بازدهی اقتصادی مزرعه نیز بهتر خواهد بود. اما در عمل اینطور نیست زیرا مدیریت و امکانات با استانداردهای ایده آل فاصله زیادی دارد .

 در این مقاله درباره عوامل تأثیرگذار بر میزان مصرف خوراک شترمرغ صحبت می کنیم.

فاکتورهای مدیریتی و محیطی

نحوه مدیریت یک مزرعه نقش مهمی در کنترل میزان مصرف خوراک دارد. بنابراین باید هدف پرورش دهندگان طیور،  بهینه‌سازی شیوه‌های مدیریتی برای مصرف و استفاده بهتر از خوراک باشد.

اندازه گله

در مطالعات انجام شده بر روی طیور، خوراک مصرف شده به ازای هر پرنده در کل دوره ی تولید کمتر از گله های کوچک بوده. این احتمالاً به دلیل مدیریت بهتر توسط صاحبان گله‌های بزرگ است که در نتیجه از هدر رفتن بی مورد خوراک جلوگیری می‌شود.

تراکم گله

 مصرف خوراک و کارایی در جوجه‌های گوشتی تحت تأثیر نرخ بالای ذخیره‌سازی (30-40 کیلوگرم بر مترمربع) در مقایسه با ذخیره‌سازی متوسط (24 کیلوگرم بر متر مربع) حتی در شرایط فضای کافی برای تغذیه قرار گرفت.  تأثیر نرخ ذخیره سازی و استفاده از خوراک را می توان عمدتاً به دسترسی محدود به خوراک(کاهش مصرف خوراک)، افزایش تنش گرمایی، افزایش سطح آمونیاک و شیوع عوامل پاتوژن نسبت داد. با این حال، بسیاری از این اثرات را می توان با تهویه مناسب و سایر شیوه های مدیریت و تغذیه کاهش داد، همانطور که بعداً مورد بحث قرار خواهد گرفت.

دمای محیط

راندمان افزایش مصرف خوراک نیز تحت تاثیر تنش های دمایی کاهش می یابد.  اگر دمای محیط خیلی پایین باشد، جوجه شترمرغ ها در کنار یکدیگر جمع می‌شوند و کمتر برای خوردن غذا و آب خواهند رفت، علاوه بر آن مقداری از انرژی غذای مصرف شده، برای حفظ دمای بدن به جای رشد استفاده خواهد شد. از طرف دیگر اگر دما خیلی زیاد باشد، پرنده از انرژی بدست آمده از خوراک مصرفی برای خنک ماندن (نفس نفس زدن و غیره) استفاده می کند و درنتیجه مصرف خوراک کاهش می یابد. چنین مشکلی از قرار گرفتن مداوم در معرض گرما نیز ناشی می شود، زیرا جوجه شترمرغ ها فرصتی برای دسترسی به دمای آسایش  نخواهند داشت. تنش گرمایی نه تنها بر مصرف خوراک تأثیر می گذارد، بلکه تأثیرات منفی بر کیفیت لاشه نیز دارد.

تهویه

هدف از تهویه مناسب تأمین اکسیژن و هوای تازه است. اگر تهویه به‌درستی انجام نگیرد سبب افزایش رطوبت بستر، افزایش گازهای سمی مانند سولفید هیدروژن و آمونیاک و فراهم نمودن شرایط مناسب برای بروز بیماری های ثانویه می‌گردد که نتیجه آن افزایش هدر رفت دان، کاهش مصرف خوراک، کاهش رشد و درنهایت ممکن است که باعث افزایش تلفات شود.

نور

برنامه نوری مناسب یک عامل کلیدی برای تحریک مصرف خوراک در شترمرغ  است. شدت نور باید به حدی باشد که جوجه شترمرغ را به منظور خوردن، نوشیدن و تحرک کمک کند . در صورتی که شدت نور بیش از حد نرمال باشد در پرنده تحریک عصبی ایجاد خواهد شد و منجر به رفتار های غیر عادی (همانند نوک زدن به هم ) می شود.

صدا

جوجه‌ها در یک مزرعه ممکن است در برخی موارد در معرض استرس صوتی ناشی از منبع خارجی (یعنی برخاستن یا فرود هواپیما در فرودگاه‌های همسایه) یا از منابع داخلی (مانند ژنراتورهای برق، تجهیزات تهویه و غیره) قرار گیرند.

در این حالت، ضریب تبدیل خوراک به دلیل تغییرات در عملکردهای عصبی و غدد درون ریز که برمدت ماندن و سرعت عبور غذا از دستگاه گوارش موثر است، حدود 15 تا 25 درصد افزایش می‌یابد و در نتیجه بر توانایی پرنده برای مصرف خوراک تأثیر می‌گذارد.

فاکتورهای تغذیه ای

هنگامی که جوجه شترمرغ ها از جوجه کشی به مهد منتقل می شوند، باید فوراً به غذا و آب تمیز و تازه دسترسی داشته باشند و مصرف آب و دان را هرچه سریعتر آغاز کنند. این کار باعث جذب بهتر و سریعتر کیسه زرده با بالا بردن میزان متابولیسم، تقویت سیستم ایمنی، کمک به افزایش تحرک جوجه و کاهش رخداد بیماری های اسکلتی (پیچش پا)، شکل گیری آناتومیک دستگاه گوارش، شکل گیری و تقویت فلور میکروبی دستگاه گوارش، کاهش ابتلا به بیماری ها و رشد بهتر خواهد شد. این امر برای به حداکثر رساندن پتانسیل و توان ژنتیکی ضروری است.

در صورت عدم بالانس و فقر مواد مغذی جیره، مصرف خوراک به دلیل بیماری های متابولیکی ایجاد شده کاهش می یابد. گاهی هم به دلیل عدم فرآوری صحیح و مواد ضدتغذیه ای نهاده های خوراک، مصرف دان کاهش می یابد، زیرا مواد ضد تغذیه ای در دستگاه گوارش شترمرغ هضم و جذب نمی شود(حتی مانع جذب برخی ریزمغذی های مفید خواهد شد) و حجم دستگاه گوارش اشغال شده، مصرف خوراک کاهش و افت وزن را به دنبال خواهند داشت.

شکل فیزیکی خوراک

خوراک طیور به سه شکل آردی (مش)، کرامبل و پلت وجود دارد و شکل فیزیکی خوراک تأثیر مستقیمی بر روی اشتها و توان تولیدی پرنده می‌گذارد. تغذیه با کرامبل و یا پلت باعث سلب انتخاب از پرنده می‌شود و مجبورند که تمام محتویات غذا را مصرف کنند و بدین ترتیب از گزینش غذاهای درشت و عدم مصرف ذرات ریز که عمدتاً حاوی ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند جلوگیری می‌گردد و دان به‌طور یکنواخت در اختیار پرنده قرار می‌گیرد. استفاده از جیره کرامبل به‌ویژه در سنین ابتدایی پرورش به میزان زیادی کمبودهای ناشی از مواد غذایی را کاسته و سبب تحریک اشتها، یک نواختگی رشد و بهبود ضریب تبدیل غذایی می‌شود.

طعم خوراک

افراد زیادی، حتی متخصصان تغذیه، معتقدند که پرندگان حس چشایی کمی دارند. این دور از واقعیت است. اگر تعداد جوانه های چشایی یک پرنده و یک پستاندار را مقایسه کنیم، معمولاً دومی برنده می شود. اما اگر تعداد جوانه های چشایی در هر حجم در محوطه دهان را در نظر بگیریم، این دو تفاوت چندانی با هم ندارند. امروزه متخصصان تغذیه در حال بررسی استفاده از طعم دهنده های خاص برای افزایش مصرف خوراک در طیور هستند. علاوه بر این، متخصصان تغذیه قبل از این نسبت به  مواد و افزودنی‌های خاصی که مصرف خوراک را کاهش می‌دهند، آگاه هستند. به این ترتیب، می‌توان زمانی را برای در نظر گرفتن موضوع خوش‌خوراکی در پرندگان در هنگام تنظیم یک رژیم غذایی جدید صرف کرد.

برخی از مواد غذایی طبیعی برای جوجه ها نسبتاً نامناسب هستند زیرا خوش طعم نیستند. به عنوان مثال، جوجه ها در مقایسه با جیره های مشابه حاوی ذرت زرد از رژیم های غذایی سرشار از جو، چاودار یا گندم سیاه اجتناب می کنند. آنها همچنین تمایل دارند از رژیم های غذایی حاوی مواد غیرعادی مانند پروتئین های تک سلولی، ضایعات فرآوری میوه، گیاهان دریایی و غیره در مقایسه با رژیم های غذایی مربوطه که مواد مغذی اولیه را از مواد خوراک طبیعی تامین می کنند، اجتناب کنند.

حتی با خوراک‌هایی که بسیار خوش‌خوراک شناخته شده‌اند، باز هم ممکن است فاکتورهای فسادی وجود داشته باشد که به دلیل ترش شدگی چربی‌ها، ماندگی قندها و پوسیدگی پروتئین‌ها، به ویژه زمانی که خوراک پس از مدت‌زمان طولانی استفاده می‌شود، بر طعم‌دهی تأثیر منفی می گذارد. فساد این مواد مغذی مهم باعث ایجاد طعم و بوی بد می شود که توسط پرندگان قابل قبول نیست، که نشان دهنده یک عامل کلیدی در عملکرد ضعیف خوراک است.

مشکلات طعم نیز ممکن است در خوراک های تازه تولید شده وجود داشته باشد. در بسیاری از موارد، ایجاد طعم یکنواخت در دسته های مختلف خوراک بدون مواد کمک کننده غیرممکن است. این مشکل به دلیل محصولات فرعی متفاوت، شرایط مختلف خاک و محصول و فرآیندهای تولید، متفاوت است. افزودنی های خوراک مورد استفاده در دسته های مختلف نیز ممکن است به تغییر طعم کمک کنند. به همین ترتیب، مواد معدنی و ویتامین‌ها ممکن است در پیش مخلوط‌هایی که دارای حامل‌ها و پایه‌های بد طعم هستند، ارائه شوند، که همه این عوامل باعث ایجاد تغییرات «شوک مزه» در مصرف خوراک می‌شوند.

افزودن طعم‌ دهنده های خوراکی در چنین مواردی به جلوگیری از گرسنگی در جوجه‌های بسیار جوان کمک می‌کند و به نگه داشتن جوجه‌ها تا زمانی که به تدریج مصرف خوراکی‌هایی را که در ابتدا از آن اجتناب می‌کردند افزایش دهند، کمک می‌کند. همچنین، خوراکی که از طریق افزودن طعم‌ها خوش‌طعم‌تر می‌شود، راحت‌تر از خوراکی که این افزودنی هارا ندارد هضم می‌شود و در نتیجه راندمان تبدیل بیشتری خواهد داشت.

عوامل ضد تغذیه ای

برخی از عوامل ضد تغذیه ای، علاوه برایجاد طعم نامطلوب (مثلاً تلخی)، باعث واکنش منفی در سطح روده می شوند (برای مثال التهاب). هنگامی که این اتفاق می افتد، پرندگان به طور غریزی مصرف خوراک را تا حدی کاهش می دهند که اگر مواد آزاردهنده بالاتر از حد قابل تحمل باشد،خوردن غذا را متوقف می کنند. بنابراین، هنگامی که نیاز به بالا بردن مصرف خوراک داریم، می‌توانیم موادی که حاوی عوامل ضد تغذیه ای شناخته شده هستند را از جیره حذف کنیم. ما آنها را با موارد بی ضررتر،( ممکن است گران ترباشند) جایگزین خواهیم کرد.

تامین آب

مصرف آب با مصرف خوراک همبستگی دارد و بنابراین هر گونه کاهش در مصرف آب به دلیل خرابی در منبع آب یا کمبود فضای آبخوری با توجه به سن جوجه ها و میزان محدودیت دسترسی به آب ، منجر به کاهش مصرف خوراک خواهد شد. توصیه می شود، تمام جنبه های تامین آب باید به یکی از کارکنان آموزش دیده اختصاص داده و به طور ماهانه بررسی شود . در غیر این صورت، ما به دنبال راه حل هایی برای مشکلاتی هستیم که نباید وجود داشته باشند.

فاکتورهای فیزیکی

حجم دستگاه گوارش

جوجه هایی که در دوره رشد جنینی دارای حجم بیشتری از دستگاه گوارش نسبت به کل توده بدن هستند، حجم بیشتری از خوراک را مصرف می کنند که به ظرفیت کامل دستگاه گوارش خود نزدیک می شود. سطح پرز معده نیز در این جوجه ها 20 برابر افزایش می یابد که به نوبه خود قابلیت هضم را افزایش می دهد و در نتیجه مصرف خوراک را بهبود می بخشد.

جوانه های چشایی

 علیرغم وجود جوانه های چشایی کمتر در طیور نسبت به گونه های پستانداران، واکنش این جوانه ها به مواد غذایی با طعم کم، ممکن است در بین لاین های مختلف متفاوت باشد و در نتیجه در مصرف خوراک تفاوت هایی ایجاد می شود. این بدان معنی است که با تعداد جوانه های چشایی یکسان، برخی از جوجه ها ممکن است به دلیل پاسخ کم این جوانه ها به طعم بد خوراک، غذای بیشتری نسبت به سایرین مصرف کنند. این جنبه از نظر عملی ژنتیکی است و می تواند برای کنترل مصرف خوراک از طریق انتخاب بین لاین های طیور مورد استفاده قرار گیرد.

ژن ها  و هورمون ها

 برخی از ژن ها  و هورمون ها (برای مثال لپتین و یا T3 )به تنظیم اشتها از طریق عملکرد آن در غده هیپوتالاموس کمک می‌کنند.

پوشش پر

برخی از شترمرغ ها به دلایل مختلف پرهای خود را در قسمت های بزرگ بدن خود از دست می دهند. در نتیجه کاهش عایق حرارتی طبیعی آنها و افزایش اتلاف حرارت از پرنده وجود دارد. در این مورد، افزایش مصرف خوراک برای جبران مقدار انرژی از دست رفته به عنوان گرما همراه با تولید کم و افزایش ضریب تبدیل وجود دارد.

برای جلوگیری از این مشکلات، متعادل نگه داشتن دمای محیط زندگی شترمرغ ها  و استفاده از ترکیبات کاهش دهنده استرس محیطی بسیار مهم است.

سن و جنس

سن پرنده به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل فیزیولوژیکی  بر روی مقدار مصرف دان مؤثر است. جوجه‌ها در سنین ابتدایی رشد به دلیل بالا بودن میزان سوخت‌وساز (متابولیسم بدن) و سرعت رشد بیشتر در مقایسه با پایان دوره پرورش به میزان بیشتری از خوراک نیاز دارند؛ اما ازآنجایی‌که جوجه شترمرغ در مقایسه با بالغین وزن کمتری دارد میزان خوراکی که مصرف می کند کمتر است. همچنین شترمرغ نر به دلیل متابولیسم بالاتری که در مقایسه با شترمرغ ماده دارد میزان بیشتری از خوراک را مصرف می‌کند.

میزان فعالیت پرنده

هر چه پرنده دارای فعالیت و تحرک باشد میزان بیشتری از انرژی را مصرف می‌کند که بدن برای تأمین این انرژی اضافی باید مقدار دان بیشتری را مصرف نماید.

 سلامت گله

تأثیر بیماری و انگل ها

زمانی که شترمرغ درگیر بیماری می شود، فیزیولوژی بدن این پرنده  از رشد حداکثری به سمت بهبود و درمان بیماری تغییراتی می یابد. در زمان درگیری ویروسی و یا باکتریایی، به دلیل تحمل درد و افت انرژی بدن، اشتهای آن به طور چشمگیری کاهش یافته و به نسبت وزن آن کاهش می یابد. بسته به نوع درگیری، علائم مختلفی نظیر بی اشتهایی، عطسه، اسهال، تورم و عفونت چشم، تکان دادن سر، و...در شترمرغ بیمار نمایان می شود.

انگل های خارجی و داخلی ، منجر به کاهش اشتها و وزن پرنده می شوند. در واقع انگل ها، دسترسی شترمرغ به مواد مغذی مورد نیاز در زمان استرس را محدود می کنند. در موارد ذکر شده حتما باید با دامپزشک مجموعه مشورت و هرچه سریع تر نسبت به رفع آن اقدام کرد.

آسیب های فیزیکی

هرگونه آسیب ناشی از جراحت پوستی ، اندام حرکتی و یا دستگاه گوارش، منجر به درد و کاهش تمایل به مصرف خوراک پرنده می شود. حتمأ درصورت کاهش ناگهانی مصرف خوراک به دنبال آسیب جسمی یا داخلی پرنده باشید. آسیب های جسمی ممکن است در اثر نزاع در گله ، حمله حیوانات و یا گیر کردن در تجهیزات سالن باشد.

 راهکارهای افزایش مصرف خوراک

افزایش مصرف خوراک در مزارع شترمرغ به دو دسته تقسیم می شوندکه به اختصار توضیح داده خواهد شد.

راهکار های مدیریتی:

پرورش دهندگان باید نواقص ساختاری و مدیریتی مزارع را شناسایی و رفع کنند. به طور مثال از آب خوری و دان خوری استاندارد استفاده کنند و با توجه به تراکم گله ، فضای نگه داری و فصل ، تعداد آب خوری ودان خوری ها را تنظیم نمایند. همچنین نحوه چیدمان و تعبیه آن ها نیز مهم می باشد.

از کیفیت آب و دان مصرفی پرنده ها به ویژه جوجه شترمرغ ها اطمینان حاصل کنید. از خوراکی که به صورت غیر اصولی نگه داری شده و خطر آلودگی و افزایش پراکسید را دارد به هیچ عنوان استفاده نکنید.

در صورت کاهش مصرف دان و آب پرنده ها با توجه به شرایط، تغییراتی را در محل دان خوری و آب خوری داشته باشید.

پرنده را به خوردن دان تحریک کنید با روش هایی مانند دو نم کردن دان، افزایش تحرک پرنده(رفت وآمد داخل پن ها) و ... در صورت بروز علائم بیماری حتما با دامپزشک مزرعه مشورت و درصورت لزوم درمان را شروع کنید.

راهکار های تغذیه ای

استفاده از افزودنی ها باعث کاهش نیاز به آنتی بیوتیک ها، افزایش عملکرد، کاهش بیماری ها و تولید مقرون به صرفه خواهد شد. مزایای برخی از آن ها را بررسی خواهیم کرد.

اسیدی فایر

اسیدی فایرها، باعث نابودی برخی میکروب ها، کاهش pH و تقویت دستگاه گوارش و فلور میکروبی روده می‌شوند. در نتیجه همه این فعالیت‌ها بهبود ضریب تبدیل و افزایش مصرف خوراک در پرنده را به همراه دارد.

پروبیوتیک

پروبیوتیک ها میکرو ارگانیسم های زنده متشکل از یک یا چند سویه باکتری ها، باسیلیوس و گونه های مخمر می باشند که با رشد بیشتر و اثر رقابتی با عوامل آسیب رسان و حذف باکتری های بیماری زا موجب تعدیل ایمنی و بهبود هضم و جذب و افزایش مصرف خوراک می شوند.با توجه به ساختار و فلور میکروبی خاص دستگاه گوارش شترمرغ، توصیه می شود از پروبیوتیک اختصاصی این پرنده استفاده کنید.

 توکسین بایندر

مایکوتوکسین‌ها ، سمومی هستند که از قارچ ها و کپک ها تولید می شوند. مایکوتوکسین های مختلفی از قبیل آفلاتوکسین، اکراتوکسین، زرالنون، فومنزین ها، DON و T2 اغلب در نهاده های خوراک وجود دارند. و موجب بروز بیماری در پرنده یا شرکت در سایر عوامل استرس زا، پاتوژن ها، سرکوب سیستم ایمنی وکاهش عملکرد و بهره وری خوراک می شوند.

استفاده از توکسین بایندرها در خوراک موجب کاهش دسترسی دستگاه گوارش به این سموم و ارتقاء سیستم ایمنی و بهبود هضم و جذب خوراک می شود. در واقع استفاده از توکسین بایندر در خوراک موجب بهبود ضریب تبدیل و افزایش مصرف خوراک می شود.

منابع

Factors That Affect Feed Intake of Meat Birds: A Review, October 2006 International Journal of Poultry Science

Growth performance and certain body measurements of ostrich chicks as affected by dietary protein levels during 2–9 weeks of age, Kh.M. Mahrose, Open Veterinary Journal,

www.poultryhealthtoday.com

www.poultryworld.net

www.fartakadd.com