در این مقاله رفتارهای مختلف شترمرغ را بررسی می‌کنیم؛ در ابتدا به رفتارهای مرتبط با غذا خوردن می‌پردازیم و سپس رفتارهای نرمال و غیر نرمال پرنده را بررسی می‌کنیم.

رفتارهای غذایی شترمرغ شامل موارد زیر می‌شود:

1. خوردن
2. Vigilance (به معنی نگاه کردن به اطراف بعد از غذا خوردن)
3. نوک زدن به زمین و اشیا

در طبیعت شترمرغ‌ ها زمان زیادی را صرف غذا خوردن می‌کنند، یکی ازدلایلی که می‌تواند دلیل این زمان طولانی باشد، شاید این است که آن‌ها در طبیعت به 5 تا 6 کیلوگرم خوراک تازه نیاز دارند تا نیاز پایه بدن خود را تامین کنند.

در مزارع صنعتی پرورش شترمرغ، زمان صرف شده برای خوردن به مراتب کمتر است؛ این موضوع در مطالعه‌ای که زمان‌هایی فعالیت هر شترمرغ را مشخص می‌کند، بررسی شد (Time budget). در این مطالعه شترمرغ های پرواری 5-6 ماهه انتخاب شدند و کنسانتره تجاری در اختیار آن ها قرار داده شد.

این پرندگان در روز به مدت 12 ساعت فعالیت داشتند و در شب به مدت 12 ساعت غیر فعال بودند. نتایج این مطالعه نشان داد که پرندگان تنها 6/6% زمان فعالیتشان را به خوردن اختصاص می‌دهند، و این در حالی است که 61.5%زمان را صرف راه رفتن می‌کنند.

جدول بالا نشان دهنده زمان صرف شده برای فعالیتهای مختلف در شترمرغ پرواری است.

پرندگان 5% زمان را صرف نوک زدن به زمین (Pecking) می‌کنند. در این مطالعه شترمرغ ها حدود 129 گرم ماده خشک در روز دریافت کردند، حدود 35 دقیقه در روز را صرف غذا خوردن کردند که در این مدت 1975 بار به زمین نوک زدند.همچنین مشاهده شده است که شترمرغ ها به خوردن غذایی که روی زمین پخش شده است علاقه بیشتری نسبت به غذای ریخته شده داخل ظرف دارند.

Vigilance به معنی رفتاری است که در آن پرنده می‌ایستد و با گردن افراشته به اطراف می‌نگرد. در طبیعت این رفتار به منظور جلوگیری از خطرات و شکار شدن توسط دیگر حیوانات است، که باعث کاهش زمان غذا خوردن می‌شود.

بايد به اين نكته توجه داشت كه استرس های محیطی باعث کاهش توجه پرنده به خوراک و در نتیجه کاهش مصرف دان می‌شود.

مطالعه‌ای به منظور بررسی رفتارهای غذایی شترمرغ های مولد در مزارع صنعتی انجام شده است که در آن مشاهده شد مرغ ها زمان بیشتری را صرف خوردن می‌کنند در حالی که خروس ها زمان بیشتری را صرف قدم زدن در پن می‌کنند.

درمطالعه مشابهی روی 26 شترمرغ مولد در یک مزرعه صنعتی گزارش کرده اند که خروس ها 12% زمان را صرف (foraging) به معنی با غذا مشغول بودن، 8% را صرف خوردن (feeding) و 29% زمان را صرف گشت زدن درپن می‌کنند. در حالی که این اعداد درمرغ به ترتیب 27%، 14% و 12% است.

جدول بالا نشان دهنده زمان صرف شده برای فعالیتهای مختلف در شترمرغ پرواری است.

همانطور که گفته شد مرغ ها زمان بیشتری را صرف خوردن می‌کنند، این تفاوت بین خروس ها و مرغ ها می‌تواند به دلیل نیاز بیشتر مرغ ها به انرژی در فصل تولید و همچنین گام برداشتن بیشتر در خروس ها نشان دهنده طبیعت آنها در حفاظت از قلمرو خود است. همچنین در مقاله ای ذکر شده است که بالاتر بودن میزان راه رفتن در خروس ها نشان دهنده استرس بیشتر در آنهاست.

نوک زدن (pecking): این رفتار همزمان با هچ آغاز می‌شود و تا بزرگسالی ادامه دارد.

شترمرغ ها هر چيزي كه روی زمین مي‌بينند را از جمله مدفوع، ترشحات، سنگ ریزه و... نوک  می‌زنند و این رفتار در هفته های اول زندگی كه شترمرغ ها از یکدیگر تقلید می‌کنند، افزایش می‌یابد. به عنوان مثال، در مطالعه ای مشاهده شد هنگامی که یک جوجه شی خاصی را نوک می‌زند سایر جوجه ها نیز شروع به این کار می‌کنند. این امر می‌تواند مشکل ساز نیز باشد، به این صورت که جوجه ها به جای غذا خوردن زمان خود را صرف نوک زدن به زمین و ... می‌کنند. در این شرایط می‌توان اولین جوجه ای که نوک زدن به بقیه جوجه ها را شروع کرده جابجا کرد تا بقیه این کار را تکرار نکنند. همچنین می‌توان جوجه ای با سن بالاتر را در بین جوجه های با سن پایین قرار داد تا از او رفتار غذا خوردن را یاد بگیرند. البته باید در خاطر داشت این کار از لحاظ بیوسکوریتی خطر به همراه دارد چرا که ممکن است بیماری‌هایی بین جوجه ها منتقل شود. برای جوجه های با سن پایین خوردن دان از سطح زمین نسبت به غذا خوردن از ظرف غذا جذاب تر است. همانطور که گفته شد، شترمرغ های 5-6 ماهه بیش از 80 درصد زمان خود را صرف راه رفتن و نشستن می‌کنند و تنها 6 % زمان را صرف خوردن. یکی از عواملی که بر میزان غذا خوردن از ظرف غذا موثر است تراکم غذا در ظرف می‌باشد، جوجه ها نسبت به خوردن غذا از ظروف تقریبا خالی علاقه بیشتری دارند. این امر ممکن است به این دلیل باشد که در ظرف‌هایی که زیاد پر نیستند کنتراست بهتری برای غذا نسبت به ظرف ایجاد می‌شود و جوجه راحت تر غذا را تشخیص می‌دهد.

رفتار نوک زدن (Pecking) در شترمرغ در ارتباط با سو تغذیه در پرندگانی ست که در اخذ غذا مشکل دارند.

در ادامه مشکلات رفتاری مرتبط با غذا خوردن از قبیل مدفوع خواری، نوک زدن به سایر پرندگان و ... را بررسی خواهیم کرد.

عوامل موثر بر رفتار "نوک زدن به پر دیگر شترمرغ ها"(feather peckig)

1. تفاوت تغذیه در مزرعه با تغذیه طبیعی
2. کاهش زمان غذا خوردن
3. تراکم بالا: به ویژه در فصول سرد و مرطوب و در فضای بسته (که می تواند باعث کاهش زمان غذا خوردن و سوء تغذیه شود.)
4. استرس
5. عدم بالانس جیره به ویژه کمبود مواد معدنی و اسیدهای آمینه
6. نوعی "پر خوری" مسری: این رفتار در جوجه ها مسری است به طوری که با شروع پرخوری توسط یک یا چند جوجه، سایرین نیز شروع به این کار می‌کنند .

رفتار نوک زدن به سایر پرنده ها در طبیعت یک رفتار نرمال محسوب می‌شود و پرندگان در طبیعت یک روند نوک زنی دارند به این صورت که پرنده هایی با سن بیشتر کوچک تر ها را نوک می‌زنند و به همین صورت ادامه پیدا می‌کند. در مزارع پرورش شترمرغ نیز این رفتار مشاهده می‌شود ولی در صورت وجود مشکلات مدیریتی می‌تواند پاتولوژیک باشد و به پرندگان و رشد آنها آسیب بزند و به کانیبالیسم (cannibalism) منجر شود.

کانیبالیسم: به معنی حمله به سایر پرندگان و آسیب زدن به آنها با نوک زدن به پرها و بدن آنهاست. یکی از راهکارهایی که می تواند به کاهش کانیبالیسم کمک کند گروه بندی کردن جوجه ها بر اساس سن و وزن آن هاست که باعث می‌شود جوجه ها به صورت عادلانه ای به غذا دسترسی داشته باشند.

اثرات منفی نوک زدن به پرهای سایر پرندگان:

1. کاهش کیفیت پوست: نقاطی که توسط نوک زدن آسیب می بینند دچار کوفتگی، تغییر رنگ و آفتاب سوختگی می شوند و در نتیجه کیفیت خود را برای استفاده در صنعت چرم از دست می دهند.
2. کاهش زمان غذا خوردن و کاهش رشد: در مطالعاتی مشاهده شده است که این رفتار باعث می‌شود جوجه های کوچک تر کمتر غذا بخورند و در نتیجه رشد کمتری داشته باشند. هر چند نتایج ضد و نقیضی در مقالات دیده میشود.                                                                                                                                                     
   

این مسئله در مولدین بیشتر پرهای ناحیه پشت و دم سایر مولدین را هدف قرار می گیرد. این رفتار معمولا در اثر استرس، تراکم بالا و خستگی ایجاد می‌شود و معمولا از یک الگوی فصلی پیروی می کند.  در فصول سرد که پرندگان مجبورند زمان بیشتری را در فضای سر بسته بگذرانند اين رفتار افزایش می یابد. برای درمان این اختلال رفتاری می‌توان نواحی که پر آن ها ریخته را پوشاند تا اجازه رشد مجدد پر داده شود.به نظر می رسد که در جوجه ها پیش زمینه اي ژنتیکی برای بروز این رفتار مطرح باشد به طوری که بعضی جوجه ها از بدو هچ شروع به نوک زدن به صورت و پای سایرین می‌کنند . در مزارع صنعتی بهتر است این جوجه ها در همان مراحل ابتدایی حذف شوند. یکی از راهکارهایی که می تواند به کاهش کانیبالیسم کمک کند گروه بندی کردن جوجه ها بر اساس سن و وزن آن هاست که باعث می‌شود جوجه ها به صورت عادلانه ای به غذا دسترسی داشته باشند.

 نوک زدن به پا و صورت سایر پرندگان:

این رفتار می تواند منجر به ایجاد زخم شود و بیشتر در جوجه های با سن پایین تر دیده می شود. تراکم بالا، استرس و خستگی از عوامل مستعد کننده این رفتار هستند. این رفتار به صورت مسری در بین جوجه ها گسترش می یابد و لازم است تا جوجه هایی که این رفتار را نشان می دهند از بقیه جدا کرده و با جوجه های با سن بالاتر و جثه بزرگتر نگهداری شود.

 عدم تفکیک غذا از اشیا:

شترمرغ ها در انتخاب غذا همیشه درست عمل نمی‌کنند  و گاهی قادر به تفکیک غذا از اشیا نیستند. استرس و کنجکاوی را از علل رفتاری این عارضه ذکر کرده اند. این رفتار غیر نرمال باعث انباشتگی، کاهش و توقف حرکات دستگاه گوارش و آسیب دیدن و حتی سوراخ شدن آن توسط اشیا تیز بلع شده می شود.

مدفوع خواری (Pica):

این رفتار در شترمرغ یک رفتار طبیعی محسوب می شود. در طبیعت جوجه ها با بلع مدفوع والدین به رشد و تقویت فلور باکتریایی دستگاه گوارش خود کمک می‌کنند  که این مساله به نفع پرندگان است. این رفتار یعنی مدفوع خواری در فارم های صنعتی پرورش شترمرغ نیز مشاهد می‌شود اما اگر بیش از حد انجام شود برای سلامتی جوجه ها مضر است. مدفوع خواری وقتی بیشتر بروز پیدا می کند که جوجه ها در بستر های سخت مثل سیمان نگهداری شوند.

مدفوع خواری وقتی بیش از حد انجام شود برای جوجه ها مشکلاتی ایجاد می کند:

1.جمع شدن مدفوع در منقار جوجه ها با اخذ غذا تداخل ایجاد می کند که به کاهش رشد می انجامد.

2.از دیگرمشکلات ناشی از مدفوع خواری مشکلات تنفسی است، به علت افزایش میزان گاز آمونیاک در هوای استنشاقی پرنده ریسک ابتلا به مشکلات تنفسی افزایش پیدا می کند. همچنین افزایش تعداد باکتری در محل ورودی سیستم تنفس احتمال درگیری تنفسی را بیشتر می کند.

 راهکاری هايي براي رفع این مشکل:

براي رفع اين مشكل باید به طور منظم مدفوع های روی زمین را جمع کرد،استفاده از بسترهای ماسه اي به جای بستر های سيماني و قرار دادن اشیایی دراختیار جوجه ها که به جای مدفوع به آن ها نوک بزنند.

 در ادامه بعضی از رفتارهای نرمالی که در شترمرغ ديده مي شود را در ادامه توضیح می دهیم:

Twirling به معنی چرخیدن، این رفتار در صبح ها بیشتر مشاهده می‌شود و ممکن است منجر به عدم تعادل پرنده شود.

Grooming در لغت به معنی تمیز کردن، آراستن و تیمارکردن است. شترمرغ ها با حمام شن به نظافت پرهای خود کمک می‌کنند .

Pacing یا گام برداشتن به معنی رفتاری است که در آن شترمرغ به حفاظت از قلمرو خود می پردازد. این رفتار درماده ها کمتر از پرندگان نر دیده می‌شود و محدود به چند متر اطراف محل تخم گذاری (آشیانه) است. اما این رفتار در پرندگان نر بیشتر مشاهده می‌شود و رفتارهای پرخاشگرانه و جنسی از خود نشان می دهند که خود کاهش دهنده زمان غذا خوردن است.

تعقیب دیگر پرندگان بدون دویدن در پی آنها و تنها با راه رفتن به دنبال آن ها رفتار "تعقیب کردن" یاChasing نامیده می شود. شبیه به رفتار "تعقیب کردن" رفتاری در شترمرغ ها دیده می‌شود که در آن علاوه بر تعقیب کردن پرنده به دنبال دیگر پرندگان می دوند که Run-Chaseنامیده می شود.

شتر مرغ صداهاي مختلفي ايجاد مي كند ، همانند Vocalizing به معنی آواز خواندن که بیشتر در جوجه های کم سن دیده می شود، در جوجه های بزرگتر غریدن (Booming) مشاهده می شود.

پرندگان ماده صدایی تولید می‌کنند  که با بازو بسته کردن منقارها، به هم زدن بال ها و لرزاندن آن ها ایجاد می شود.

در شترمرغ یک رفتار غیر عادی ديده مي شود که در آن پرنده سر و گردن خود را به طرف عقب و ستون مهره ها خم می کند و به آسمان نگاه می کند به همین دلیل به آنstargazing گفته مي شود. یکی ازعلل این رفتار  محبوس شدن پرنده به مدت زیاد در فضای سربسته است. مطالعه ای در کانادا انجام شد و پرندگانی که به مدت طولانی به دلیل سرما در فضای سربسته نگه داشته می شدند این رفتار را نشان می دادند. این پرندگان به دلیل حالت غیر عادی سر خود دچار مشکل در راه رفتن، غذا خوردن و نوشیدن آب می شوند. در صورتی که پرنده مبتلا به این مشکل را در فضای باز رها کنیم سر و گردن به حالت عادی بر می گردند. اهمیت این حالت تفریق آن از حالت مشابهی است که در اثر کمبود تیامین (ویتامینB1) ایجاد می شود.

 گاهی شترمرغ ها دهان خود را باز می‌کنند  و صدایی شبیه "هیس" تولید می‌کنند  که نوعی عمل پرخاشجویانه است (Hiss Gape). البته گاهی هم این حرکت را بدون تولید صدا انجام می دهند.

رفتار دیگری که شترمرغ ها انجام می دهند که نشان از پرخاشگری دارد Threat display (نمایشی برای ترساندن دیگران) نامیده می شود، به این صورت که پرنده دم خود را افراشته می کند، صدای هیس مانند تولید می کند، پرها را پف می دهد و بال ها را باز می کند.

لگد زدن بیشتر در مولدین و در فصل تولید رخ می دهد و نشان دهنده پرخاشگری و عصبانیت است. لازم به ذکر است که این رفتار می تواند برای انسان بسیارخطرناک باشد و هنگام معاینه و کار با مولدین به ویژه پرندگان نر بایستی جانب احتیاط را رعایت کرد.

گاهی دو پرنده سینه های خود را افراشته و به هم می کوبند که نشان از پرخاشگری دارد، این رفتار Chest ramming نامیده می شود.

لگد زدن به دیگر پرنده ها یا پایمال کردن پرنده هایی که در حال نشسته هستند به ترتیبKicking و trampling نامیده می شوند.

جدا کردن پرندگان پرواری نر از ماده ها به عنوان یکی از راهکارهای کاهش رفتارهای پرخاشگرانه مطرح شده است. این استراتژی در مرغداری ها به صورت معمول استفاده می‌شود که به دلیل تفاوت نرخ رشد و نیازمندی های تغذیه ای در دو جنس است. این راهکار یعنی جدا کردن دو جنس در شترمرغ امری جدید است که البته می‌تواند مفید نیز باشد چرا که شترمرغ ها نیز دارای نرخ رشد متفاوت و الگوهای رفتاری متفاوت دارند. مطالعاتی وجود دارند که در آن ها اثر جداکردن دو جنس بر رفتارهای خشونت آمیز و همچنین کیفیت پوست بررسی شده است که در زیر به آنها اشاره می شود.

 در مطالعه ای معتبر در آفریقای جنوبی اثر تفکیک جنسیت بر پارامترهای مختلفی از جمله وزن کشتار، وزن لاشه، وزن پوست، مساحت پوست حاصل و درجه پوست بررسی شدند. در این مطاله پرندگان به 3 گروه "نر ها"، "ماده ها" و"مخلوط" تقسیم بندی شدند. مشاهدات نشان داد که گروه "نر ها" وزن پوست بیشتری نسبت به سایر گروه ها داشتند، همپنین رفتارهای خشن پرخاشگرانه نیز در این گروه از بقیه بیشتر بود در حالی که گروه ماده ها کمترین میزان پرخاشگری را نشان دادند. آسیب های پوستی ناشی از لگد زدن نیز در گروه نر ها بیشتر مشاهده شد اما به دلیل محل لگد ها بر کیفیت پوست تاثیر منفی نداشتند. البته جدا كردن مولدين نر و ماده از يك ديگر نياز به امكانات ساختاري و مديريتي دارد تا از اسیب های احتمالی جلوگیری شود.

 رفتار جفت گیری

شترمرغ هاي نر آمادگي خود را براي توليـدمثل بـا افـزايش رنـگ قرمـز دور منقـار، گـردن، پوست پاها خصوصاً قسمت جلويي ساق پاهايشان نـشان مـي دهنـد. آنهـا گردنشان را باد مي‌كنند و صداي آوازي با فركانس پايين توليد مي‌كنند . ماده ها هم با قـدم هـاي آهـسته در محـدوده قلمروشـان حركـت مـي‌كننـد. با نوک خاک محدوده تخم گذاری را نظافت و زیر و رو می‌کند تا الودگی و حشرات را از محل تخمگذاری خارج کنند. همچنین با پایین اوردن سر و گردن و تکان دادن پرها(کت زدن) امادگی جنسی خود را به پرنده نر اعلام می دارند. مرحله بعد رقص جفتگيري است. در اين زمان نر روي زمين مي‌نشيند، بـال هـا را بـاز كرده و گردنش را به سمت پشت و دو طرف بدن حرکت می‌دهد وگردنش را بـاد مـي‌كنـد. ايـن رفتارهاي پرنده نر بـراي مـاده هـا نـشانه هـايي جهـت جفـتگيـري و تعيـين مالكيـت قلمـرو است. بعد از اينكه شترمرغ نر و ماده با اعمال سمبليك يك محـل شـني فرضـي را بـراي لانه خود انتخاب كردند و تمايـلشـان را جهـت سـاختن آشـيانه نـشان دادنـد، شـترمرغ نـر
رفتارهاي جنسي خود را به نمايش مي‌گذارد عمل جفتگيري در نر بـا نمايـشي شـبيه رقـص جفـتگيـري روي پرنده ماده و انزال با صداي خرخر گلويي پرنده نر همراه است . پرنده ماده نيز ممكن اسـت
نوك خود را در طول جفتگيري به هم بزند. هنگـامي كـه عمـل جفـتگيـري كامـل شـد، شـترمرغ نـر مـي‌ايـستد و فـالوس بعـد از جفتگيري بيرون باقي مي‌ماند. مشاهدات نشان داده اسـت كـه ايـن عمـل از الگـوي روزانـه خاصـي پيروي نمي‌كند.

تصاویر زیر مراحل جفت گیری شترمرغ را به صورت شماتیک نشان می‌دهد.