ساختار آناتومیک ویروس آنفلوانزای پرندگان

 بیماری زایی ویروس آنفلوانزای پرندگان:

عفونت با ویروس آنفلوانزا در پرندگان بر اساس میزان بیماری زایی (Pathogenicity) به دو دسته تقسیم می شوند:
1-آنفلوانزای پرندگان با بیماری زایی بالا (Highly Pathogenic Avian Influenza) یا به اختصار HPAI
2- آنفلوانزای پرندگان با بیماری زایی پایین (Low Pathogenic Avian Influenza) یا به اختصار LPAI

نوع اول یعنی " آنفلوانزای پرندگان با بیماری زایی بالا" به سرعت پخش می شود و باعث تلفات بالا در مزارع می شود. این تلفات می تواند در عرض 48 ساعت به 100% برسد. در حالی که نوع دوم یعنی " آنفلوانزای پرندگان با بیماری زایی پایین" معمولا بیماری زایی چندانی ندارد و باعث بیماری با حد متوسط می شود به طوری که ممکن است تشخیص داده نشود.

هرچند، انواع LPAI نیز ممکن است دچارجهش ژنتیکی شوند و به انواع شدیدا بیماری زا (HPAI) تبدیل شوند.

اولین شیوع آنفولانزای در شترمرغ ها، سویه های H5N9 و H9N2  از موارد آفریقای جنوبی و H5N2 از یک شترمرغ در زیمبابوه (Manvell et al., 1996) و شترمرغ های وارد شده به دانمارک جدا شده اند.

دوره کمون آنفلوانزا در شترمرغ:

دوره کمون ویروس های آنفلوانزای پرندگان از چند ساعت تا 3 روز گزارش شده است همچنین برای گسترش ویروس و بیماری در مزرعه پرورش شترمرغ به 14 روز زمان نیاز است.

انتقال ویروس آنفلوانزا از راه های مختلف صورت می گیرد که در زیر به آنها اشاره می شود:

1. تماس مستقیم با ترشحات پرندگان آلوده به ویژه مدفوع.
2. انتقال از طریق دان، آب، تجهیزات، افراد و لباس آلوده.
3. آلودگی در دستگاه جوجه کشی نیز رخ می دهد، به این ترتیب که ویروس می تواند از طریق شکسته شدن تخم های آلوده به محیط وارد شده و جوجه ها را درگیر کند.
4. انتقال از طریق پرندگان وحشی

لازم به ذکر است که این ویروس از طریق جریان هوا منتقل نمی شود و Air-born نیست.

 سن حساسیت به آنفلوانزا:

این بیماری در جوجه شترمرغ های با سن کمتر از 8 ماه به صورت شدید تری بروز میکند. همچنین ممکن است جوجه های مبتلا بعد از 2 تا 3 هفته به آرامی بهبود پیدا کنند.

علایم بالینی تیپیک عفونت با ویروس آنفلوانزای پرندگان شامل موارد زیر است:

تغییر رنگ ادرار به سبز

ژولیدگی پرها

عفونت های باکتریایی ثانویه: مثل آماس و التهاب کیسه های هوایی (Airsaculitis) و ترشحات چشمی (Ocular discharge)

افسردگی

اسهال خونی

چنانچه با سویه های غیر بیماری زا و کم حدت ویروس انفلوانزای پرندگان درگیر شوند علایم بالینی خاصی نشان نمی دهند مگر اسهال سبز رنگ.

 لازم به ذکر است که این نوع ویروس (بیماری زایی پایین) در مولدین باعث کاهش تولید، بی حالی و بی اشتهایی، کاهش درصد نطفه ،کاهش درصد هچ، ژولیدگی پرها، ادرار سبز وکاهش مصرف دان می شوند.

علایم بالینی در جوجه ها:

1. این بیماری باعث عفونت در قسمت بالایی دستگاه تنفس می شود و خود را به صورت سینوزیت (sinusitis)، آماس و التهاب مجاری بینی (rhinitis) و تورم (swelling) در صورت و قسمت های اطراف حدقه چشم نشان می دهد

تغییر رنگ ادرار به سبز

ادرار خونی

تورم یک طرفه سینوس های تحت حدقه ای (Infra-orbital sinuses) و ادم تحت فکی (Sub-mandibular oedema)

تورم سینوس های تحت حدقه ای

 باید به این نکته توجه داشت که عفونت ثانویه باکتریایی به ویژه E. Coli می توانند به دنبال این بیماری ایجاد شود که خود باعث وخیم تر شدن علایم می شود.

 علائم کالبدگشایی آنفلوانزا در شترمرغ
postmortem /gross_pathology
مهمترین علایم کالبدگشایی پرندگان تلف شده در اثر ویروس آنفلوانزای پرندگان شامل موارد زیر است:

• آماس و التهاب سینوس ها (sinusitis) و ملتحمه چشم (conjunctivitis).
• وجود ترشحات چرکی در مجرای بینی و ورودی مجرای بینی به محوطه دهانی (choanal opening).
• نکروز کانونی کبد در موارد ابتلا به سویه حدت بالای ویروس (HPAI).
• آنتریت هموراژیک
• خونریزی، تورم و سفت شدن پانکراس
• کلیه ها بزرگ، شکننده و حاوی اورات
• پرخونی ریه و نای
• وجود مایع موکوسی سبز در محوطه دهانی، نای و سوراخ های بینی
• خونریزی از نوع ptechia روی اپی کاردیوم قلب

وجود مایع موکوسی سبز در محوطه دهانی، نای و سوراخ های بینی

آماس والتهاب خونریزی دهنده روده(آنتریت هموراژیک)

خونریزی روی قلب

 درگیری پانکراس(نکروز و خونریزی)

درگیری کبدی(نکروز)

علایم هیستوپاتولوژیک

علایم هیستوپاتولوژیک آنفلوانزای پرندگان به صورت نکروز انعقادی کانونی تا منتشر در کبد، طحال و کلیه ،التهاب و نکروز فیبرینی در سرخرگ های طحال و مغز، آماس و التهاب ونکروز پانکراس، مغز و مخچه: نرم شدگی (malacia)، نورونوفاژی (neuronophagia) به علاوه التهاب لنفوسیتی در کروئید و خونریزی و نکروز در روده بروز می کند.

عوامل موثر بر میزان مرگ و میر

شدید ترین علایم بالینی در موارد مبتلا به HPAI مشاهده می شود، میزان مرگ و میر در این موارد تا 100% می رسد، درصد_مرگ_و_میر به فاکتورهای زیر بستگی دارد

1- سن پرنده: به عنوان مثال، جوجه ها نسبت به پرنده های با سن بالاتر حساسیت بیشتری دارند.

2-نوع و سویه ویروس عامل درگیری: انواع ویروس آنفلوانزا حدت و بیماری زایی مختلف دارند.

3- عومل محیطی و زمینه ای: مثل عفونت های تنفسی و روده ای.
و ....

درمان:

تا کنون درمان موثری برای بیماری آنفلوانزا کشف نشده است. هرچند مدیریت خوب مزرعه، تغذیه صحیح و استفاده از آنتی بیوتیک های وسیع الطیف (به منظور کاهش عفونت های ثانویه باکتریایی) می توانند به کاهش مرگ و میر ناشی از عفونت های ثانویه کمک کند.
باید به خاطر داشت که پرندگان بهبود یافته می توانند ویروس را متناوبا به محیط منتشر کنند. پس از خروج لاشه پرندگان تلف شده از مزرعه، تمامی ساختمان ها باید به خوبی ضد عفونی شوند و چنانچه می خواهیم از مدفوع پرندگان به عنوان کود استفاده کنیم حتما لازم است فرآیند کمپوست بر روی آنها انجام شود.
در صورت درگیری با سویه های با حدت پایین اقداماتی از قیبل ضد عفونی آبخوری و دان خوری و محل به صورت متناوب، استفاده از bronchodilator ها مثل بروم هگزین و ...  و در صورت بروز عفونت ثانویه درمان آنتی بیوتیکی متناسب با نوع درگیری میتواند کمک کننده باشد. همچنین داروهای ضد ویروس هم می توانند استفاده شوند.

حساسیت ویروس آنفلوانزا به ضد عفونی کننده ها:

ویروس آنفلوانزا در محیط خارج از بدن ناپایدار است و در اثر گرما و خشکی از بین می رود. به طوری که در دمای 56 درجه سانتی گراد بعد از 3 ساعت و در 60 درجه بعد از 30 دقیقه از بین می رود.
ویروس آنفلوانزا به طور کلی نسبت به ضد عفونی کننده ها حساس است. محصولات حاوی کلر مثل سدیم_هیپوکلریت به خوبی می توانند این ویروس را خنثی کنند. البته باید به خاطر داشت عواملی مثل وجود مواد آلی مثل مدفوع و پر باعث افزایش مقاومت ویروس به ماده ضد عفونی کننده می شود بنابراین لازم است تا قبل از استفاده از مواده ضد عفونی کننده سطوح به خوبی از وجود اجرام، گرد و غبار، مدفوع، پر و ... پاک شوند. سدیم هیپوکلریت برای ضد عفونی آب مورد استفاده در مزارع نیز به خوبی جواب می دهد.

پیشگیری:
prevention
به منظور پیشگیری از بروز بیماری آنفلوانزا در فارم های پرورش شترمرغ اقدامات بهداشتی از جمله نظافت، جرم زدایی و ضدعفونی لازم و حیاتی است. لازم است تا افراد شاغل در فارم های پرورشی و افراد مرتبط با این صنعت درباره اقدامات پیشگیرانه و رعایت اصول امنیت زیستی (biosecurity) آگاه شوند.

به منظور جلوگیری از گسترش بیماری، لازم است تا مقامات رسمی دامپزشکی مقرراتی را برای کنترل عبور و مرور در اطراف فارم های درگیر و یا مشکوک به شعاع حداقل 10 کیلومتر وضع نمایند. از دیگر اقدامات می توان از پلمب کردن فارم های درگیر و یا در خطر درگیری نام برد.

مقامات رسمی دامپزشکی هر کشور مقررات خاصی را جهت کنترل آنفلوانزا و جلوگیری از گسترش آن وضع کرده اند، از جمله این قوانین جلوگیری از ورود و خروح طیور به منطقه مشکوک به درگیری و یا کانون بیماری است. همچنین معدوم سازی فارم های درگیر با سویه های فوق حاد از مقررات مصوب اداره دامپزشکی می باشد.

روش های تشخیص بیماری:

روش های متعددی برای تشخیص بیماری وجود دارد. به طور کلی در بحث تشخیص به دنبال آنتی ژن و یا آنتی بادی علیه ویروس هستیم. به منظور تشخیص می شود از نمونه های مختلفی از جمله سوآب بینی و نای،  سوآب nasopharyngeal، مایع حاصل از شست و شوی برونش ها (bronchial wash)، خلط و ... می توان استفاده کرد.

در ادامه بر بررسی روش های تشخیص ویروس آنفلوانزا می پردازیم:

روش های مولکولی: روش های مولکولی مثل RT-PCR از پرکاربرد ترین روش برای تشخیص آنتی ژن ویروس آنفلوانزا است. در این روش باید نمونه های اخذ شده در کنار یخ به آزمایشکاه های تشخیصی ارسال شود.

الایزا (ELISA): از الایزا به منظور تشخیص آنتی ژن ویروس و یا آنتی بادی تولید شده توسط سیتم ایمنی بر علیه آن در نمونه های سرم اخذ شده استفاده می شود.

تست HI (Hemaglutinin Inhibition) از تست های قدیمی در تشخیص این ویروس است. با این روش می توان آنتی ژن و یا آنتی بادی را در نمونه های تنفسی و گوارشی تشخیص داد.

تست AGID (Agar Gel Immunodiffusion): از سری تست های ایمونولویک برای تشخیص آنتی بادی است که البته استفاده از آن در طیور محدودیت هایی دارد.

کشت سلولی (cell culture): این روش بهترین و مطمن ترین و تست استاندارد (Gold standard) برای تشخیص ویروس هاست. اما مسایلی وجود دارد که استفاده از این روش را محدود می کند مثل زمان بر بودن و نیاز به فرد متخصص و آموزش دیده.

ایمونوفلورسنس (Immunoflourescence):در این روش میتوان آنتی ژن ویروس را با استفاده از تشخیص نور فلورسنت متساطع شده و با میکروسکوپ حاوی نور UV تشخیص داد.

ایمونوهیستوشیمی (Immunohistochemistry): این روش از روش های قابل اعتماد پاتولوژی بوده که در آن آنتی ژن ویروس در مقاطع بافتی اخذ شده تشخیص داده می شود. مزیت این روش تشخیص قطعی حضور ویروس در بافت به همراه مشاهده ضایعات پاتولوژیک ویروس در بافت است. از محدودیت های این روش می توان به زمان بر بودن پروسه فیکس شدن و آماده سازی بافت اشاره کرد.

در کنار روش های تشخصی ذکر شده، روش های تشخیصی سریع دیگری نیز وجود دارند. از این روش ها در زمان کمی ویروس را در نمونه های اخذ شده شناسایی می کند. کیت های تشخیصی تجاری وجود دارند که در زمانی کوتاه (حتی درحدود 20 دقیقه) ویروس را تشخیص می دهند. کاربرد این کیت ها در تشخیص سریع علت همه گیری های تنفسی است.

محققان دانشگاه پلی تکنیک هنگ کنگ به روشی فوق العاده سریع به منظور تشخیص ویروس آنفلوانزا دست یافته اند. در این روش از بیوسنسورهایی برای تشخیص استفاده می شود که در عرض 2 تا 3 ساعت می توانند عمل کنند. در این روش پروب های نانو به نمونه اخذ شده (به طور مثال سرم) اضافه  می شوند. این پروب ها به DNA  ویروس متصل شده و نور سبزی متساطع می کنند.

درگیری های اخیر با ویروس آنفلوانزا در ایران:
اخیرا شاهد بروز همه گیری هایی با ویروس آنفلوانزا سویه H5N8 هستیم. در گیری های گزارش شده بیشتر در فارم های مرغ تخم گذار بوده و البته فارم های گوشتی نیز درگیری هایی داشته اند. در سایر طیور نیز گزارشاتی داشته ایم. علایم کالبدگشایی شترمرغ های تلف شده مشابه آنچه که گفته شد شامل آنتریت، خونریزی پتشی روی اپی کاردیوم قلب، درگیری قسمت بالایی دستگاه تنفس و... می باشد. با راه حل های پیشگیرانه و افزایش آگاهی می توان به کاهش ضررهای ناشی از آنفلوانزای پرندگان کمک کرد.

علایم بالینی و کالبد گشایی: باید در نظر داشت که درگیری با تحت گونه های H5 که در حال حاضر با آن روبرو هستیم معولا فاقد علایم بالینی و کالبدگشایی مشخص است. البته گاهی خونریزی هایی بر روی قلب و درگیری روده ها مشاهده می شود. دلیل این مساله این است که حدت ویروس به حدی بالا است که پرنده قبل از اینکه علایم بالینی نشان دهد به سرعت تلف می شود.