کلستریدیوم(Clostridium) چیست؟

کلستریدیوم پرفرینجنس (Clostridium perfringens) یک باکتری گرم مثبت و بی هوازی است که در طبیعت به فراوانی مثلا در خاک یافت می شود .کلستریدیوم ها جزو میکروارگانیسم های فلور طبیعی روده هستند. در مواردی مانند هر نوع استرس ناگهانی، این دسته میکروب‌ها با رشد و تکثیر سریع در روده‌ها باعث دفع مقادیر زیادی سم در محیط روده می‌شوند. بر اساس نوع سم تولیدی، باکتری‌ها را به تیپ های A,B,C,… تقسیم بندی می‌کنند. عامل بیماری در شترمرغ تیپ C  و تیپ A می باشد. در کنار کلستریدیوم پرفرینجنس سایر کلستریدیوم ها مثل کلستریدیوم دیفیسیل (Clostridium dificile) و کلستریدیوم کولیموم (Clostridium colimum) نیز از موارد انتریت نکروتیک در شترمرغ جدا شده اند.

کلستریدیوم های بیماری زا به میزان بسیار کم در فلور گوارشی وجود دارند، اما فاکتورهای دیگری موجب زیاد شدن این باکتری می‌شود. همانطور که گفته شد، از مهم‌ترین این فاکتورها می‌توان به تغییرات ناگهانی جیره و تغییرات در اجزاء جیره(به طور مثال خرید وجایگزین کردن گندم وذرت وسویا و... جدید و یا استفاده از خوراک غیر اختصاصی)، جیره غنی از پروتئین، پلی ساکارید و چربی باعث افزایش رشد این باکتری در محیط روده و ایجاد بیماری در شترمرغ ها مخصوصا جوجه  شترمرغ می شود. استرس شدید(از قبیل محرومیت از آب ، تنش های دمایی و...)، غذای آلوده به این باکتری ، سایر عوامل عفونی و بیماری‌های تضعیف کننده سیستم ایمنی و ... نیز می توان اشاره کرد.

بیماری آنتریت کلستریدیایی

بیماری آنتریت کلستریدیایی در شترمرغ دو فرم حاد و مزمن دارد. در فرم حاد درگیری و مرگ و میر بالا (حتی تا 100 درصد) و در فرم مزمن کاهش رشد، بی حالی و کاهش اشتها در میان شترمرغ‌های مزرعه دیده می‌شود.

 در اثر سموم کلستریدیایی گاهی فلجی موضعی و یا کلی در بدن و در نهایت مرگ مشاهده می گردد .این بیماری از طریق مدفوع و تماس مستقیم گسترش می یابد.

سموم دفع شده باعث التهاب شدید و تخریب پوشش در روده‌ها (آنتریت) می‌شود و این سموم پس از جذب از جدار روده وارد جریان خون شده و موجب بروز آنتروتوکسمی و مرگ سریع و ناگهانی در شترمرغ می‌گردد. در کالبد گشایی‌ها، معمولا شترمرغ تلف شده را با معده‌ای پر از مواد غذائی، روده پر خون و ملتهب، ضخیم شدن موکوس روده و گاهی اوقات خونریزی در روده مشاهده می‌کنیم؛ معمولا نقاط نکروتیک بر روی لایه سروز دئودنوم(Duodenum) و ژئوژنوم(Jejunum) روده به رنگ سفید یا زرد دیده می‌شود. همچنین گاهی در حیوانات کوچکتر انباشتگی سنگدان و پر خونی ریه و کبد نیز به چشم می‌خورد.

 تشخیص

تشخیص بیماری در شترمرغ از طریق علائم کالبدگشایی و آزمایش کشت بی هوازی از قسمت Duodenum انجام می شود.

درمان بیماری

بهترین راه مقابله با این بیماری همانطور که در ابتدا هم ذکر شد، پیشگیری است. در حال حاضر برای پیشگیری از این بیماری، استفاده از واکسن آنتروتوکسمی(Enterotoxemia) در سن 3 هفتگی جوجه شترمرغ و تکرار در 6 هفتگی پیشنهاد می‌شود. اما در کشور ما واکسن اختصاصی شترمرغ موجود نیست و از همان واکسن گوسفندی استفاده می‌شود. همچنین برای پیشگیری خوب است که مسائل بایوسکیوریتی در مزرعه رعایت شود. یعنی بهداشت مزرعه و سالن ها به بهترین شکل ممکن اجرا شود و اجزای استفاده در جیره با کیفیت و به میزان مناسب باشند.

کلستریدیاها جزء فلور طبیعی روده‌اند و منتظر فرصتی برای رشد و تکثیر و بیماری زایی در این محیط هستند. با توجه به این نکته در هنگام تغییر جیره حتما باید در نظر داشته باشید که تغییر به مرور و طی 7 الی 10 روز انجام شود. تغییر ناگهانی جیره منجر به رشد این باکتری فرصت طلب شده و شترمرغ را بیمار می‌کند و مزرعه پرورش شترمرغ را دچار مشکل می‌‌سازد. وجود فیبر در جیره باعث تکامل روده شده و هرچه فلور طبیعی روده سریع‌تر شکل بگیرد مانع رشد و تکثیر عوامل بیماری زا خواهد شد.

به این نکته نیز توجه داشته باشید که مصرف پروبیوتیک اختصاصی شترمرغ در طول دوره پرورش، در هنگام تغییر جیره و یا مصرف آنتی بیوتیک (طبق دستور دامپزشک مزرعه) بسیار مفید بوده و مانع رشد باکتری‌های فرصت طلب و افزایش قدرت سیستم ایمنی نیز خواهد شد.

با این حال، در صورت درگیری شترمرغ با این عوامل، سریعاً فرایند درمانی و حمایتی با دستور دامپزشک انجام شود. ضمنا، هم زمان با شروع فرایند درمانی و حمایتی، عوامل ایجاد کننده این مشکل در مزرعه پرورش شترمرغ نیز باید رفع شوند.

در پایان:

در این مقاله از سری مقالات بهین پرور، به بررسی بیماری آنتریت کلستریدیایی پرداختیم. این بیماری در بین مزارع پرورش شترمرغ شایع است. به این بیماری، بیماری مدیریتی در شترمرغ هم گفته می شود و از طرفی با پیشگیری‌ ساده‌ قابل کنترل است. پروبیوتیک‌ ها و مکمل های شترمرغ نیز می‌توانند به شما در درمان این بیماری کمک کنند. امیدواریم این مقاله در زمینه پرورش شترمرغ برای شما مفید باشد.